ΟΙ ΠΑΛΙΕΣ ΑΜΑΡΤΙΕΣ ΡΙΧΝΟΥΝ ΜΕΓΑΛΕΣ ΣΚΙΕΣ!
Γιατί ἡ πτώση τῆς Κωνσταντινούπολης μᾶς σκιάζει μέχρι σήμερα;

Δέν θά ἔπρεπε νά περάσει οὔτε ἕνας μήνας Μάϊος, χωρίς ἱστορική αὐτοκριτική ἀπό τό λαό μας. Γιατί αὐτός ὁ τελευταῖος μήνας τῆς ἄνοιξης μᾶς θυμίζει ἀνάγλυφα τίς ἀντιθέσεις πού χαρακτηρίζουν τήν ἱστορική παρουσία μας στήν παγκόσμια ζωή. Ἐπικίνδυνες ἀντιθέσεις, πού, μιά μᾶς ξεχωρίζουν καί μᾶς ἀνεβάζουν σέ μιά ἰδιαίτερη ποιότητα ἀνάμεσα στούς λαούς καί μιά μας ξεχωρίζουν πάλι, ἀλλά γιά νά μᾶς γκρεμίσουν σέ ἕνα ἰδιαίτερα ἀποκρουστικό βάθος μικρότητας.
Κι ὅταν μιλᾶμε γιά χαρακτηριστικά τοῦ λαοῦ μας, δέν μιλᾶμε γιά κάτι ἀόριστο, ἕνα σύννεφο πού πλανιέται πάνω ἀπό τά κεφάλια μας, χωρίς τή δική μας συμμετοχή. Μιλᾶμε γιά τό χαρακτήρα μας, τόν δικό μας χαρακτήρα, γιά τό φῶς καί τίς σκιές, πού ὁ καθένας μας διακρίνει ἄν σκύψει στό βάθος τοῦ ἑαυτοῦ του. Ἴσως, ἡ καθημερινή μας ζωή νά μᾶς παρασύρει καί νά μή σπουδαιολογοῦμε τόν ἀντίκτυπο καί τή σημασία τους, ἀλλά τό φῶς κι οἱ σκιές μας ὑπάρχουν καί φαίνονται καί ἐπηρεάζουν τήν κοινή ζωή μας μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους, ἰδίως ἄν ζοῦμε σέ κρίσιμες καί μεταβατικές ἐποχές, ὅπως ἦταν ἐκεῖνος ὁ Μάϊος πού τό φῶς ἑνός ἀνθρώπου φώτισε τήν οἰκουμένη καί θεμελίωσε μιά φωτεινή αὐτοκρατορία, ἀλλά καί ἐκεῖνος ὁ Μάϊος, πού οἱ σκιές κατάπιαν τό φῶς καί ἔφεραν τή νύχτα στό λαό μας καί τή ζωή του.
Εἶναι ὀδυνηρή ἡ διαπίστωση ὅτι τό φῶς κρατάει λίγο, ἐνῶ οἱ σκιές μένουν. Γι’ αὐτό εἶναι σοφή ἡ παροιμία πού λέει πώς, «οἱ παλιές ἁμαρτίες, ρίχνουν μεγάλες σκιές». Καί στήν προσωπική καί στήν ἐθνική ζωή, οἱ παλιές ἁμαρτίες ἔχουν τήν ἐνοχλητική συνήθεια νά μήν ἀπομακρύνονται εὔκολα. Καί, ἐπειδή καί ὁ δικός μας Μάϊος εἶναι τό ἴδιο σημαντικός μέ ἐκείνους τούς περασμένους, εἶναι καλό νά διακρίνουμε τίς σκιές πού μᾶς κρύβουν τό φῶς καί, ἄν γίνεται, νά τίς διώξουμε.
Σάν παράδειγμα, θά ἤθελα νά ἀναφέρω ἕναν ἄνθρωπο, ὄχι γιατί αὐτός ἦταν ὁ χειρότερος τοῦ καιροῦ του, ἀλλά γιατί ἡ ἀντιφατική σκιά τῆς προσωπικότητάς του, ἔχει ἀντίκρισμα καί σήμερα. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός εἶναι ὁ Μέγας Δούκας Λουκᾶς Νοταρᾶς, τό ὄνομα τοῦ ὁποίου συνδέθηκε μέ τήν πτώση τῆς Κωνσταντινούπολης, ἀπό ἄλλους μέ θετικό καί ἀπό ἄλλους μέ ἀρνητικό τρόπο καί ἐξακολουθεῖ μέχρι σήμερα νά προκαλεῖ ἀντιθέσεις. Ὄχι γιατί αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἦταν ὁ σπουδαιότερος, ἤ ἔπαιξε τόν κρισιμότερο ρόλο στά σπουδαῖα γεγονότα πού σημάδεψαν τόν καιρό του, ἀλλά γιατί οἱ ὀξύτητες πού εἶναι συνδεδεμένες μέ τό ὄνομά του, ἔχουν ἐπιβιώσει μέχρι σήμερα. Γιατί, ἡ παρακμή πού μᾶς ἔκανε νά χάσουμε τή θέση μας μέσα στούς λαούς τοῦ κόσμου, μᾶς συνοδεύει μέχρι σήμερα. Γιατί χάσαμε τό ὅραμα, τόν ὁρίζοντα, τήν εὐρύτητα τῆς σκέψης, τό πλάτος τῆς καρδιᾶς ἐκείνου τοῦ πρώτου καί Μεγάλου Κωνσταντίνου πού ἀνέβασε μαζί του, στή δική του ποιότητα, στό δικό του εὖρος, στό δικό του φῶς, ὅλη τήν οἰκουμένη. Καί κρατήσαμε τό φόβο, τή μικρότητα, τόν κοντόφθαλμο ἀτομικισμό πού βασίλευε στόν καιρό τοῦ τελευταίου Κωνσταντίνου, πού τοῦ στέρησε τήν εὐκαιρία νά ἀκολουθήσει τό δικό του ὅραμα καί τοῦ ἄφησε μία καί μόνη ἐπιλογή: νά δείξει μέ τό τέλος του πώς, ἀκόμη καί στή μικρότητα καί στήν παρακμή μας, στήν τρέλα μας καί στήν ἀποσύνθεσή μας, εἴμαστε ἕνας ξεχωριστός λαός!
Ὁ Λουκᾶς Νοταρᾶς, ἐκπροσώπησε –καί ἐκπροσωπεῖ– τό δίλημμα πού μᾶς βασανίζει: ποῦ ἀνήκουμε; Στή Δύση, ἤ στήν Ἀνατολή; Δίλημμα πού ξεκίνησε ὅταν χάσαμε τόν ὁρίζοντα πού μᾶς ἔδωσε ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος: ἀνήκουμε καί στή Δύση καί στήν Ἀνατολή. Ἀνήκουμε στήν Οἰκουμένη!
Ἡ κατάτμηση τῶν λαῶν, εἶναι μιά δύσκολη καί πολύπλοκη ἱστορική ἐξέλιξη πού δέν μπορεῖ νά ἀναπτυχθεῖ ἐδῶ. Ἡ δική μας προσπάθεια εἶναι νά «παντρέψουμε» τήν οἰκουμενική διάσταση –πού εἶναι χαρακτηριστικό της φυλῆς μας– διατηρῶντας ἀκέραιη τήν Πίστη τῶν πατέρων μας καί τίς πατρογονικές παραδόσεις μας, ὥστε νά μήν προδώσουμε τίς παρακαταθῆκες πού παραλάβαμε. Ὁ Λουκᾶς Νοταρᾶς δέν φαίνεται νά στάθηκε ἀντάξιος αὐτῆς τῆς προσπάθειας, παρά τό γενναῖο τέλος τῆς ζωῆς του. Ὅμως, γιά νά μή θεωρηθοῦμε ὅτι τόν ἀδικοῦμε, ἄς πάρουμε τά πράγματα ἀπό τήν ἀρχή, ὄχι ἀπό τό τέλος.
Ἡ οἰκογένειά του, προερχόταν ἀπό τή Μονεμβασία καί εἶχε δημιουργήσει τήν περιουσία της, ἀπό τό ἐμπόριο παστῶν ψαριῶν. Ὅπως πολλοί νεόπλουτοι ἐπαρχιακοί  ἔμποροι, μετακόμισαν στήν Κωνσταντινούπολη, ἐπιθυμῶντας νά δώσουν μιά «ἀριστοκρατική» χροιά στήν περιουσία τους. Αὐτό, δικαιολογεῖ ἐν μέρει τό σφοδρό κυνήγι του γιά τιμές καί ἀξιώματα, πού ἦταν, μᾶλλον –σέ συνδυασμό μέ τό φθόνο;– ἡ κύρια αἰτία τῆς ἀντιπαλότητάς του μέ τόν προσωπικό φίλο τοῦ αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου, τόν Γεώργιο Φραντζῆ.
Πράγματι, παντρεύτηκε τήν θυγατέρα τοῦ αὐτοκράτορα Ἰωάννη τοῦ Ζ΄ τοῦ Παλαιολόγου, τήν εὐγενέστερη σέ καταγωγή καί θέση μετά τήν Ἑλένη Δραγάσαινα Παλαιολογίνα, τήν ἁγία μητέρα τοῦ τελευταίου αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου. Αὐτό δέν τοῦ ἀρκοῦσε, ἀλλά ἐπεδίωκε πάντοτε νά ἔχει αὐτός καί τά παιδιά του τούς μεγαλύτερους τίτλους, ἀντιδρῶντας φανερά καί μέ σφοδρότητα, ὅταν θεωροῦσε ὅτι ὁ Φραντζῆς τόν ξεπερνοῦσε.
Γιά νά μήν τόν ἀδικήσουμε, παραθέτουμε τήν περιγραφή τοῦ χαρακτήρα του ἀπό τόν ἱστορικό Κριτόβουλο τόν Ἴμβριο: «ὁ Νοταρᾶς ἦταν εὐσεβής, πιστός στό Θεό καί διακρινόταν γιά τή σύνεσή του. Τούς ξεπερνοῦσε ὅλους στή σοφία, διέθετε παρρησία γνώμης καί ἐλευθερία ψυχῆς, ἦταν ρωμαλέος, ἀγέρωχος καί μέ ψυχική ἀγαθότητα σέ ὅλες του τίς πράξεις, γι’ αὐτό καί διατηρήθηκε στίς θέσεις τῆς πολιτείας, ἀποκτῶντας μεγάλη πολιτική δύναμη, δόξα καί πλοῦτο.»
Πολύ κολακευτική περιγραφή, ἄν καί ἀντιφατική, ἀφοῦ ἡ εὐσέβεια μέ τό ἀγέρωχο τοῦ χαρακτήρα δέν συμβιβάζεται, ὅπως δέν συμβιβάζεται ἡ ψυχική ἀγαθότητα μέ τή μικρότητα τῶν ἀντιδράσεων πού ἔδειξε σέ κρίσιμες περιστάσεις. Ἐπίσης ἡ σύνεση καί ἡ σοφία δέν συμβιβάζεται μέ τό γεγονός ὅτι οἱ ἐχθροί του, ἦσαν σημαντικά περισσότεροι ἀπό τούς φίλους του.
Αὐτό πού ἔχει μείνει σάν χαρακτηριστικό τοῦ Λουκᾶ Νοταρᾶ, εἶναι ὅτι ὑπῆρξε σφόδρα ἀντίθετος μέ τήν προσπάθεια προσέγγισης τῆς Δύσης, πού ἔκανε ὁ αὐτοκράτορας Κωνσταντῖνος, ὕστερα ἀπό προτροπή τοῦ φίλου του Γεώργιου Φραντζῆ. Αὐτή ἡ προσπάθεια ἔφτασε πράγματι πολύ μακριά, ἀφοῦ γιά πρώτη φορά κατέληξε σέ συλλείτουργο παπικῶν καί ὀρθοδόξων στήν Ἁγία Σοφία. Ἦταν πράγματι μιά λάθος ἀποστροφή πρός τή Δύση –ὄχι λιγότερο ἐχθρό μας ἀπό τίς ὀρδές τῆς Ἀνατολῆς– πού ἐξακολουθεῖ νά ἐπαναλαμβάνεται μέχρι σήμερα, πεντακόσια ἑξῆντα τέσσερα χρόνια μετά! Ὡστόσο, ὁ ἱστορικός Δούκας ἀναφέρει ὅτι «καί αὐτός ὁ βασιλεύς πεπλασμένως κατένευσεν». Εἶχε ἤδη ἀπειληθεῖ ἀπό τόν πάπα Νικόλαο τόν Ε΄, ὁ ὁποῖος, σάν ἀπάντηση στό αἴτημα βοήθειας τοῦ Κωνσταντίνου ἀπάντησε: «ὅποιος εὑρίσκεται ἔξω ἀπό τήν ἐκκλησιαστική ἑνότητα μέ τόν πάπα, τιμωρεῖται σκληρά» καί, σάν ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἀπελπισμένης πράξης του, ἀποδοκιμάστηκε τόσο ἀπό τούς ἀνθενωτικούς δικούς του, ὅσο καί ἀπό τούς δυτικούς –ἀκόμα καί ἀπό τόν καρδινάλιο Ἰσίδωρο καί τόν ἀρχιεπίσκοπο Λεονάρδο πού ἦρθαν στήν Πόλη- οἱ ὁποῖοι δέν πείσθηκαν γιά τήν εἰλικρίνεια τῆς προσέγγισής του. Ἴσως καί αὐτός νά ἦταν ὁ λόγος πού ἡ Δύση δέν προσέφερε καμία οὐσιαστική βοήθεια, ἐκτός ἀπό τούς ἀνθρώπους πού προσωπικά θέλησαν νά συμμετάσχουν στόν ἀγώνα μας καί ἔδωσαν τή ζωή τους γι’ αὐτό.
Ὁ Νοταρᾶς, ἴσως εἶπε, ἴσως δέν εἶπε τήν περίφημη φράση πού τοῦ καταλογίζεται, δηλαδή ὅτι προτιμάει νά δεῖ στήν Πόλη «τουρκικόν φακιόλιον παρά τήν παπικήν τιάραν». Αὐτό ὅμως δέν τόν ἐμπόδισε νά βγάλει μεγάλο μέρος τῆς περιουσίας του σέ τράπεζες τῆς Βενετίας καί νά στείλει καί τή θυγατέρα του μαζί μέ τή θεία της ἐκεῖ, τή στιγμή πού ὁ αὐτοκράτοράς του ἐκλιπαροῦσε γιά δάνειο πού θά τοῦ ἔδινε τή δυνατότητα νά πληρώσει ἔστω καί μισθοφόρους στρατιῶτες. Μήν ξεχνᾶμε τό γεγονός ὅτι ὁ Οὑρβανός πρόσφερε τό κανόνι του πρῶτα στόν αὐτοκράτορα, κι ὅταν ἐκεῖνος δέν μποροῦσε νά τό χρηματοδοτήσει, τότε στράφηκε στόν Μωάμεθ.
Μπορεῖ, ἐπίσης, νά μήν εἶναι ἀλήθεια αὐτό πού ἀναφέρει ὁ Φραντζῆς ὅτι, δηλαδή, ὁ Νοταρᾶς κρατοῦσε τά χρήματα πού τοῦ ἔδινε ὁ αὐτοκράτορας γιά τίς ἀνάγκες τοῦ στρατοῦ, γιά νά ἐξαγοράσει τόν κατακτητή, ὅπως μπορεῖ νά μήν εἶναι ἀλήθειά τό ὅτι ἀκόμα καί ὁ ἴδιος ὁ Μωάμεθ ἀγανάκτησε μέ τό μέγεθος τοῦ πλούτου του καί τόν ρώτησε γιατί δέν τόν διέθεσε στόν βασιλέα του ἀντί νά τοῦ τόν προσφέρει. Δέν μπορεῖ ὅμως κανείς νά ἀρνηθεῖ τή μαρτυρία τοῦ Νικολό Μπάρμπαρο, ἑνός Βενετοῦ ἰατροῦ –πού ἔζησε τήν πολιορκία καί ἔγραψε ἡμερολόγιο τῶν καθημερινῶν γεγονότων– ὁ ὁποῖος ἀγανακτεῖ μέ τά χρήματα πού πρόσφεραν οἱ ἀξιωματοῦχοι στό σουλτάνο καί μέ τούς κρυμμένους θησαυρούς πού βρῆκαν καί λεηλάτησαν οἱ Τοῦρκοι. Ἕνας, λέει, μάλιστα, πρόσφερε στό σουλτάνο 30.000 δουκάτα, ἐνῶ οἱ ἴδιοι αὐτοί πλούσιοι ἀξιωματοῦχοι, ἀνάγκασαν τόν βασιλέα τους νά πάρει ἀπό τίς μονές τά χρυσά καί ἀσημένια σκεύη, γιά νά μήν αὐξήσει τούς φόρους τους!
Ἄνθρωπος σοφός καί εὐσεβής, δέν ἀπαντάει σέ ἕναν ξένο πολέμαρχο, πού ἄφησε τόν τόπο του καί ἦρθε νά δώσει τή ζωή του σέ ἕνα κοινό ἀγῶνα, μέ τόν τρόπο πού ἀπάντησε ὁ Μέγας Δούκας Λουκᾶς Νοταρᾶς στόν Ἰωάννη Ἰουστινιάνη, ὅταν τοῦ ζήτησε νά μεταφερθοῦν κάποια κανόνια ἀπό τίς ἐφεδρεῖες τῶν θαλασσινῶν τειχῶν, στό Μεσοτείχιο, ἐκεῖ πού εἶχαν νά ἀντιμετωπίσουν τά μεγάλα κανόνια τοῦ Μωάμεθ καί πού γινόταν ἡ σφοδρότερη μάχη[1]. Καί χρειάστηκε νά ἐπέμβει ὁ ἴδιος ὁ αὐτοκράτορας γιά νά ἐπαναφέρει τήν τάξη!
Τό ὅτι ὁ Μέγας Δούκας προετοιμάστηκε γιά τήν «ἑπόμενη μέρα», γιά τή ζωή κάτω ἀπό ἕνα νέο ἀφέντη, εἶναι μᾶλλον βέβαιο. Ἔχοντας κλειστεῖ σέ ἕνα πύργο, μαζί μέ τόν Ὀρχάν –ἕνα συγγενή τοῦ Μωάμεθ, πού εἶχε καταφύγει στήν Πόλη γιά νά γλιτώσει τήν «ἐκκαθάριση»  πού ἔκανε ὁ νέος σουλτάνος στούς συγγενεῖς του, γιά νά μή τοῦ ἀπειλήσουν τό θρόνο– παραδόθηκε στούς Τούρκους. Ὁ Ὀρχάν φόρεσε τά ράσα ἑνός μοναχοῦ καί προσπάθησε νά δραπετεύσει καί, ἤ σκοτώθηκε πέφτοντας ἀπό τόν πύργο, ἤ κατέφυγε σέ κάποιο πλοῖο ὅπου ἀναγνωρίστηκε καί ἀποκεφαλίστηκε. Ὁ Μέγας Δούκας ὅμως στάθηκε μπροστά στό σουλτάνο μέ ὅλο τό βάρος τῆς θέσης του, δεχόμενος τίς ὑποσχέσεις ἑνός σημαντικοῦ ρόλου στή νέα κατάσταση –ἴσως καί διοικητή τῆς Πόλης- καί ἀπολογήθηκε γιά τήν ἀντίσταση πού προέβαλε ὁ αὐτοκράτοράς του, ἀφήνοντας αἰχμές ὅτι εἶχε ὑποστήριξη ἀπό τό τουρκικό στρατόπεδο, αἰχμές πού ἐπιβάρυναν τόν Χαλίλ πασᾶ, ἕνα νηφάλιο ἄνθρωπο, φίλο τοῦ αὐτοκράτορα, πού πάντοτε προσπαθοῦσε νά βοηθήσει τούς Ρωμαίους καί πού ἀποκεφαλίστηκε ἀμέσως μετά ἀπό τόν Μωάμεθ.
Κάποιοι ὑποστηρίζουν ὅτι τό τέλος τοῦ Λουκᾶ Νοταρᾶ δέν ἦταν καί τόσο εὐγενικό ὅσο παρουσιάζεται, ὅτι ἡ διαταγή τοῦ σουλτάνου νά ἀποκεφαλιστεῖ καί αὐτός καί ὁ γιός καί ὁ γαμπρός του, δέν τοῦ ἄφηνε ἐπιλογή. Μπορεῖ αὐτό νά εἶναι συκοφαντία. Μπορεῖ πράγματι, στό τέλος, ἡ ἀξιοπρέπεια τῆς γενιᾶς καί τῆς θέσης του νά ὑπερίσχυσαν καί νά κέρδισε ἕνα τιμημένο θάνατο. Κανείς ὅμως δέν μπορεῖ νά πάρει πίσω τίς ἐπιπτώσεις τῶν πράξεών του, ἔστω κι ἄν τό θελήσει.
Ἐνδέχεται οἱ πληροφορίες πού ἔχουμε γιά τίς μέρες ἐκεῖνες νά εἶναι μπερδεμένες, λόγω τοῦ σπαραγμοῦ καί τῆς θλίψης τῶν ἀνθρώπων. Δέν εἶναι εὔκολο νά διακρίνει κανείς ἄν ἕνα κακό ἔχει δύο πρόσωπα ἤ ἕνα, ἄν ἡ εὐσέβεια εἶναι γιά κάποιους εὐσέβεια, ἤ δεισιδαιμονία, ἤ μέσο αὐτοδικαίωσης καί πηγή ἀλαζονείας. Αὐτά, μόνον Ἕνας μπορεῖ νά τά ξέρει καί νά πεῖ τήν τελευταία καί ἔγκυρη κρίση. Ἐμεῖς, τό μόνο πού μποροῦμε νά κάνουμε εἶναι νά ἐξετάσουμε τούς ἑαυτούς μας. Μπορεῖ οἱ τυχόν ὁμοιότητες νά εἶναι τυχαῖες. Μπορεῖ ὅμως καί νά μήν εἶναι καθόλου τυχαῖες, ἀλλά νά εἶναι μιά ἀνακύκλωση τῆς ἴδιας ἐμπάθειας, τοῦ ἴδιου φθόνου, τῆς ἴδιας ἀνάγκης αὐτοπροβολῆς, τῆς ἴδιας μικροπρέπειας πού ταλανίζει τό γένος μας ἐδῶ καί αἰῶνες. Μήπως εἶναι οἱ ἴδιες ἁμαρτίες, πού ρίχνουν τή μακριά σκιά τους μέσα στό χρόνο καί στό χῶρο τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης καί ἐπαναλαμβάνουν τά ἴδια πράγματα, μέ ἄλλο πρόσωπο.
Νινέττα Βολουδάκη
 ninetta1blogspot.com
---------------------------------------------------------------------------

Ἐνδεικτική βιβλιογραφία:
ΜΙΧΑΗΛ ΔΟΥΚΑ: ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΑΛΩΣΙΣ Ἐκδ. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΘΗΜΑ 2000

ΜΙΧΑΗΛ ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΥ: ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΑΛΩΣΙΣ Ἐκδ. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΘΗΝΑ1999
ΛΑΟΝΙΚΟΥ ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗ: ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΑΛΩΣΙΣ Ἐκδ. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ  ΑΘΗΝΑ 1997

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Η ΑΛΩΣΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ: τό Ρωσικό Χρονικό τοῦ Νέστορα Ἰσκεντέρη. Ἐκδ. ΚΕΔΡΟΣ 1978

Nicolo Barbaro: Diary of the siege of Constantinople
Translated by J.R.JONES
EXPOSITION PRESS New York
From the UNIVERSITY OF CINCINNATI LIBRARY
(εὐγενῶς χορηγηθέντος ὑπό τοῦ καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Cincinnati κ. Κωνσταντίνου Πολυχρονίου)

Roger Crowley: 1453
HYPERION  New York 2005

Roger Crowley: Constantinople the Last Great Siege 1453
Faber and Faber 2005

The Immortal Emperor: the life and legend of Constantine Paleologos, last Emperor of the Romans
Cambridge University Press 1992

Steven Runciman: The Fall of Constantinople 1453
Cambridge University Press 1965





[1] Κατά τή διάρκεια τῆς πολιορκίας, ὁ Μέγας Δούκας εἶχε τήν εὐθύνη ἑνός ἐφεδρικοῦ σώματος, στά θαλάσσια τείχη, στήν συνοικία Πέτρα, ἐνῶ ὁ Νικηφόρος Παλαιολόγος κρατοῦσε ἕνα δεύτερο ἐφεδρικό σῶμα στό Ναό τῶν Ἁγ. Ἀποστόλων. Ἀποστολή τους ἦταν νά ἀνακαλύπτουν τίς σήραγγες πού ἔσκαβαν οἱ Τοῦρκοι γιά νά περάσουν κάτω ἀπό τά θαλάσσια τείχη καί νά τίς καταστρέφουν. Στήν ἀποστολή αὐτή καί οἱ δύο ἀρχηγοί ἀνταποκρίθηκαν μέ μεγάλη ἐπιτυχία.
Ετικέτες , , , ,
0 Responses

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)